ضایعات رادیولوسنت در رادیوگرافی

ضایعات رادیولوسنت در رادیوگرافی

رادیولوسنت، بیشترین ضایعات استخوان فـک بـوده و به صورت پری آپیکال، پری کرونال و اینتررادیکـولر و  یا بدون ارتباط با دندان می باشند . علل ایجاد ضـایعات رادیولوسـنت متفـاوت بـوده و  می بایست آنها را از سـاختمانهای نرمـال و آناتومیـک فک افتراق داد. از آنجایی که اکثر تومورهـا و ضـایعات مهــاجم و بــدخیم فــک رادیولوســنت مــی باشــند و دندانپزشک ممکن است اولین فردی باشد که آنها را در رادیوگرافی کـشف مـی کنـد، شـناخت ایـن ضـایعات و افتراق آنها از یکدیگر بسیار با اهمیت است. این ضایعات بیشتر در دهه دوم زندگی (20-11 سالگی) و غالبا در مردان مشاهده شدند.

هدف از این مطالعه بررسی اپیدمیولوژی ضایعات رادیولوسنت در مراجعین به بخش رادیولوژی دانشکده دندانپزشکی مشهد بود.ایـن مطالعـه توصـیفی و از نـوع study Prevalence  بوده که 256 رادیوگرافی پانورامیک مربوط به بیماران مراجعــه کننــده بــه بخــش رادیولــوژی دانــشکده دندانپزشکی مشهد از تاریخ 1382/9/24 تا 1383/9/24 که به دلایل مختلف تهیه شده بود مـورد بررسـی قـرار گرفت. علت استفاده از رادیـوگرافی پانورامیک در این مطالعه داشـتن منطقـه وسـیعی از اسـتخوان فکین در بیماران مبتلا بود. 

تمام رادیوگرافی ها توسط دستگاه پانورامیک پـلان مگا ساخت فنلاند مدل C.C) 2002 PM (تهیه شد و فاقـد خطاهای تکنیکی و تاریکخانه ای بودند. اطلاعات بدست آمده از هر رادیوگرافی شـامل : تعـداد، شـکل و حـدود ضایعه، محل ابتلاء، تـاثیر ضـایعه بـر سـاختمان هـای مجاور و نیز اطلاعات مربوط به هر بیمار شامل: سـن، جنس، وجود علائم کلینیکی، سـابقه ابـتلاء بـه بیمـاری  خاص، سابقه رادیوتراپی، سابقه مصرف داروی خاص بصورت پرسشنامه های جداگانه برای هر بیمار تکمیل شـد. تـشخیص ضـایعات بـر اسـاس علائـم کلینیکـی، یافته های رادیوگرافیک و بیوپسی (در مورد ژانت سل گرانولوم مرکزی، کیست تروماتیـک اسـتخوان، کیـست رادیکولر، کیست دانتی ژور، چروبیسم) داده شد. سپس نتــایج بدست آمده بـا استفاده از روش های آمار توصیفی، جداول توافقی همراه با آزمـون نـسبت هـا و نـرم افـزار آمـاری SPSS مـورد تجزیـه و تحلیـل قـرار گرفتند. 

در 256 رادیـوگرافی پانورامیـک، 51 ضـایعه رادیولوسنت مربـوط بـه 28 مـرد (54/9 درصـد) و 23 زن (45/1 درصد) در گروه سنی 8-63 سـال مـشاهده شد. بیشتر مبتلایان (12 نفر با 23/5 درصـد) در دهـه دوم زندگی (11-20سالگی) قرار داشـتند. شـایع تـرین ضایعه در دهه اول زندگی گرانولوم پـری آپیکـال (3/9 درصد) و کیست دانتی ژور (3/9 درصد)، در دهـه دوم زندگی گرانولـوم پـری آپیکـال (7/8 درصـد) و کیـست رادیکولر (7/8 درصد)، در دهه سـوم، چهـارم و پـنجم، گرانولوم پری آپیکال به ترتیب ،11/8 7/8و 7/8 درصد و در دهه ششم و بالاتر زندگی گرانولوم پـری آپیکـال  (5/9 درصد) و بیماری پریودونتال (5/9 درصد) بود.  بیــشترین رادیولوســنتی پــری آپیکــال (28 مــورد)  مربوط به گرانولوم پـری آپیکـال (82/2 درصـد) بـود.  

رادیولوسنتی پری کرونال (2 مـورد) فقـط مربـوط بـه کیست دانتی ژور (100 درصد) و بیشترین ضـایعه در رادیولوسنتی هـای اینتررادیکـولر (17 مـورد) بیمـاری پریودونتال (58/8 درصد) بود. طبق آزمون نـسبت هـا رابطه معنی داری بین جنس بیمار و ابتلا بـه گرانولـوم  پری آپیکال و بیماری پریودونتال وجود نداشت اما بین جــنس بیمــار و ابــتلا بــه کیــست رادیکــولر رابطــه  معنی داری وجود داشت (جدول 1). از 51 مورد ضایعه رادیولوسـنت، 21 مـورد (41/2 درصد) در فک بالا و 30 مـورد (58/8 درصـد) در فـک پایین قرار داشتند. از این تعداد 4 مورد بدون ارتباط با  دندان و 47 مورد مرتبط با دندان بودند (جدول 2).

  طبق آزمون نسبتها رابطـه معنـی داری بـین ناحیـه  دنـدانی و ابتلا به گرانولوم پری آپیکال (P>0/001) و کیست رادیکال (P>0/001) وجود داشت. (جدول3)

از نظـر جابجـایی دنـدانهای مجـاور، 4 مـورد (7/9 درصد) جابجایی دندانی مـشاهده شـد کـه مربـوط بـه  کیـست رادیکـولر، چروبیـسم و ژانـت سـل گرانولـوم مرکزی بود. از نظر شکل ضایعه، بیشتر ضایعات یعنی 29 مورد (70/7 درصــد) کــروی شــکل و ســپس 9 مــورد (22 درصد) بیضوی بودند. در مورد وجود تورم استخوانی، در 9 مـورد (17/9) درصد) تورم استخوانی مشاهده شد که از این تعـداد 5 مورد (10 درصد) مربوط به کیست رادیکولر و 4 مورد (7/9 درصــد) دیگــر مربــوط بــه چروبیــسم، کیــست  دانتی ژور، SCC و ژانت سل گرانولوم مرکزی بود.  از نظر نوع، حدود 44 ضایعه (86/3 درصـد) دارای حــدودی مــشخص و 7 مــورد (13/7 درصــد) دارای حدودی نامشخص بودند (جدول 4).

بیشتر ضایعات (92/1 درصـد) فاقـد تحلیـل ریـشه (47 مورد) بودند و فقط در 4 مورد (7/9 درصد) تحلیل ریشه مـشاهده شـد کـه شـامل یـک مـورد ژانـت سـل  گرانولوم مرکزی و یک مورد گرانولوم پـری آپیکـال و  دو مورد کیست رادیکولر بود.

در مطالعه حاضر شایعترین ضایعه رادیولوسنت، گرانولوم پری آپیکال (45/1 درصد) بود و بیشتر بیماران مبتلا به آن در دهه سوم زندگی قرار داشتند.  این ضایعه اغلب در مردان، در فک پایین و در ناحیه دندانی پرمولر و مولر مشاهده شد که می تواند بیانگر شیوع بیشتر پوسیدگی در مردان و در ناحیه دندانهای خلفی نسبت به قدامی باشد. در مطالعه Radics و همکارانش بر روی 299 ضایعه پری آپیکال شیوع گرانولوم پری آپیکال 31/2 درصد، کیست پری آپیکال 65/2 درصد و سایر . اما در مطالعه Nair) 3 (ضایعات 2/7 درصد گزارش شد و همکارانش شیوع گرانولوم پری آپیکال 50 درصد، کیست پری آپیکال 15درصد و آبسه پری آپیکال 35 درصد بود. در مطالعه ما شیوع گرانولوم پری آپیکال 82/2 درصد و کیست رادیکولر و آبسه پری آپیکال 7/1 درصد بود. از آنجایی که افتراق گرانولوم  پری آپیکال و کیست رادیکولر بصورت قطعی در رادیوگرافی امکان پذیر نیست اما به استناد کتب که ضایعات با اندازه بزرگتر از 2 رفرنس رادیولوژی سانتیمتر را کیست رادیکولر در نظر می گیرند و نیز وجود حاشیه کورتیکالی که به نفع کیست رادیکولر است. در این مطالعه این دو ضایعه به این صورت از یکدیگر تفکیک شده اند.

در مطالعه Sanchis نیز میزان شیوع گرانولوم پری آپیکال 85/6 درصد و کیست . اختلاف زیاد بین رادیکولر 14/4 درصد گزارش شد نتایج بدست آمده می تواند بعلت تفاوت بین تعداد نمونه های مورد بررسی باشد. در تحقیق حاضر 11 کیست وجود داشت که از میان آنها کیست رادیکولر (63/6 درصد) و سپس کیست دانتی ژور (18/18 درصد) شایع تر بودند. در مطالعه Nakamura بر روی 1234 مورد کیست فکی، کیست رادیکولر، 42/1 درصد گزارش شد.

اختلاف زیاد بین نتایج بدست آمده می تواند بعلت تفاوت بین تعداد نمونه های مورد بررسی باشد. در تحقیق حاضر 11 کیست وجود داشت که از میان آنها کیست رادیکولر (63/6 درصد) و سپس کیست دانتی ژور (18/18 درصد) شایع تر بودند. در مطالعه Nakamura بر روی 1234 مورد کیست فکی، کیست رادیکولر، 42/1 درصد و کیست دانتی ژور 27  درصد بود.

در مطالعه گذشته نگر Ioannidou و همکارانش شایعترین کیست، کیست رادیکولر (59/6 درصد) و سپس کیست باقیمانده (28/4 درصد) و در . علت اختلاف نهایت کیست دانتی ژور (12درصد) بود نتایج فوق بدلیل تفاوت در تعداد نمونه های مورد بررسی و مدت زمان انجام تحقیق و نیز محل انجام مطالعه (ایران) می باشد.  

در مطالعه Nakamura و همکارانش، محل شایع ابتلاء به کیست رادیکولر، ناحیه دندان لترال فک بالا . در مطالعه Ionnidou نیز محل گزارش شده است شایع کیست رادیکولر فک بالا بود که از این نظر با مطالعه حاضر مشابهت داشت. بیمار مبتلا به چروبیسم در این مطالعه پسر بچه 10 ساله بدون سابقه فامیلی بود. در نمای رادیوگرافی ضایعه ای چند حفره ای و دو طرفه در ناحیه مولرها و راموس وجود داشت. در بررسی Kaugars و همکارانش نیز یک مورد چروبیسم پیشرفته بدون سابقه فامیلی در یک دختر 17 ساله با تورم فک پایین و نمای چند حفره ای دو طرفه گزارش شد.

بیمار مبتلا به کیست کاذب سرکندیل یک خانم 35 ساله بود. در کتاب تشخیص افتراقی ضایعات Wood و Goaz ذکر شده است که این کیست در افراد مسن شایع و از هر 100 نفر در یک بیمار مشاهده می شود.

اما در مطالعه Collins و همکارانش بر روی بیماران 18 ساله و جوانتر، 18 مورد کیست کاذب سرکندیل وجود داشت و اهمیت تشخیص این تغییر آناتومیک در کندیل جهت جلوگیری از درمان نامناسب بیماران مورد بحث قرار گرفت.

در مطالعه ما بیمار مبتلا به ژانت سل گرانولومای مرکزی، خانمی 20 ساله با ضایعه ای در فک پایین (ناحیه دندانهای پرمولر و مولر) با نمای تک حفره ای با حدود مشخص بود. بعلاوه تورم استخوانی و جابجایی دندانهای مجاور و تحلیل ریشه نیز مشاهده شد. در مطالعه Gungormus و همکارانش نیز 78 درصد ضایعات در زنان و بیشتر در فک پایین و قدام ناحیه مولرها بودند، بعلاوه در اکثر موارد ضایعات دارای حدودی مشخص بوده و تورم استخوانی و جابجایی دندانهای مجاور نیز در بیش از  1/3 موارد گزارش شده بود.

در مطالعه حاضر بیمار مبتلا به SCC یک مرد 54 ساله (در دهه ششم زندگی) بود. در مطالعه Jovanovic و همکارانش متوسط سنی این بیماری 63 سال بوده است. همچنین در مطالعه Carvalho متوسط سنی ابتلا در مردان 55/6 سال و در زنان 60/7 سال بود .

نتیجه گیری:  

نتایج به دست آمده از این مطالعه نشان داد که شایع ترین رادیولوسنتی ها مربوط به ضایعات پالپوپری آپیکال و بیماری پریودونتال است. بنابراین رعایت بیشتر بهداشت دهان و دندان توصیه می گردد. همچنین جهت بدست آوردن شیوع سایر ضایعات مطالعات طولانی تری در این زمینه پیشنهاد می شود.

منابع:

Wood NK, Goaz PW. Differential diagnosis of oral and maxillofacial lesions. 5th ed. St Louis: Mosby; 1997. P.  252,449.  

White SC, Pharaoh MJ. Oral radiology principles and interpretation. 4th ed. St. Louis: Mosby; 2004. P. 386.  3. Radics T, Tar I, Bagvi K, Marton I. Prevalence of the various types of periapical lesions and the significance of histologic evaluation. Fogorv Sz 2000; 43(4): 108-14.  

Nair R, Pajarola G. Types and incidence of human periapical lesions with extracted teeth. Oral Surg Oral Med  Oral Pathol 1996; 81(1): 93-102.  

Sanchis JM, Penarrocha M, Bagan JV, Guarinos J, Vera F. Incidence of radicular cysts in series of 125 chronic periapical lesions. Rev Stomatol Chir Maxillofacial 1998; 98(6): 354-8.  

Nakamura T, Ishida J, Nakano Y, Ishii T, Fukumoto M, Izumi H. A study of cysts in the oral region. Cyst of the  Jaws. J Nihon Univ Sch Dent 1995; 37(1): 33-40.  

Ioannidou F, Mustafa B, Seferiadou-Mavkopoulou T. Odontogenic cysts of the Jaws. A clinicostatistical study.  Stomatologica 1989; 46(2): 81-90  

Kaugars G, Niamtu J, Svirskv JA. Cherubism: Diagnosis, treatment, and comparison with central giant cell granulomas and giant cell tumors. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1992; 73: 369-74.  

Collins TE, Laskin DM, Farrington FH, Shetty NS, Mourino A. Pseudocysts of the mandibular condyle in children. J Am Dent Assoc 1997; 128(6): 747-50. 

Gungormus M, Akgul HM. Central giant cell granuloma of the Jaws; a clinical and radiologic study. J  Contempt Dent Pract 2003; 4(3): 87-97.  

Jovanic A, Schulten EA, Kostense PJ, Snow GB, Vander Waal I. Squamous cell carcinoma of the lip and oral cavity in the Netherlands; an ephithermological study of 740 patients. J Cranio Maxillofac Surg 1993; 21(4):  149-52.  

Carvalho MB, Lenzi J, Lehn CN, Fava AS, Amar A, Kanda JL. Clinical and epidemiological study of squamous cell carcinoma of the oral cavity. Rev Assoc Med Bras 2001; 47(3): 208-14.