دندانپزشکی در طب سنتی ایران

دندانپزشکی در طب سنتی ایران

بررسی آثار و تالیفات دانشمندان طب سنتی ایران نشانگر توجه ایشان به پیشگیری, تشخیص و درمان بیماری های دهان و دندان بر اساس معاینه دقیق و پیگیری وضعیت بیماران به منظور ارزیابی نتایج روش های درمانی است. دانشمندانی چون محمد بن زکریای رازی, بوعلی سینا, حنین بن اسحاق, علی بن عباس اهوازی و دیگران جنبه های مختلف دندانپزشکی مانند بهداشت دهان و دندان, پوسیدگی و ترمیم دندان ها, جراحی و بی حسی دندان ها, دررفتگی فک و دیگر مباحث علمی مشابه را در تالیفات خود به رشته تحریر درآورده اند که پاره ای از آن ها با تحقیقات نوین اثبات شده و امروزه اندکی از اثبات شده ها کاربری کلینیکی دارند.

طبابت به معنای برطرف کردن آلام و دردهای آدمی از سابقه ی بسیار طولانی در تاریخ بشری برخوردار است و درمان های دندانپزشکی به عنوان شاخه ای از علوم پزشکی طی هزاران سال با انسان همراه شده است. بررسی های تاریخی نشان می دهد که حتی انسان های اولیه نیز دارای پوسیدگی دندانی و عفونت های لثه (پریودونتیست) بوده اند. در لوح های سفالی سومری ها شواهدی وجود دارد که 4500 سال پیش درباره کشیدن دندان ها توضیحاتی داده شده است. به مرور زمان بشر آموخته است که با مخلوط کردن ترکیبات گیاهی و معدنی و صمغ های نباتی موادی را جهت پیشگیری از پوسیدگی دندانی و یا رفع ناراحتی های لثه استفاده کند.

پزشکان یونانی همچون بقراط و جالینوس موارد متعددی از این گونه داروهای گیاهی را معرفی نموده اند که نوشته های آنان توسط استادان دانشگاه گندی شاپور در حکومت ساسانیان وارد تمدن ایراانی گردید. این دانشگاه که تا سالها پس از ورود اسلام به ایران نیز فعال بوده با سابقه ای نزدیک به 500 سال فعالیت، پایدارترین مدرسه عالی علوم تندرستی در تاریخ ایران است. آخرین رییس بیمارستان گندی شاپور، فردی به نام شاپوربن سهل بوده که در سال 255 ه ق درگذشته است.

تفحص در آرای دانشمندان طب سنتی ایران، شناخت ایشان در موضوع پیشگیری اولیه از ابتلا به بیماری های شایع دهان و دندان را نشان می دهد. مباحثی که امروزه دانشمندان به مدد فن آوری و ابزارهای جدید، مکانیزم های مربوطه را در سطح شلولی و مولکولی نشان داده اند.

دیدگاه ها و نظریات دانشمندان طب ایرانی

• بهداشت دهان و دندان

ابوحسن علی تبری فرزند سهل ربن در کتاب فرودس الحکمه می گوید: برای دندان خوردن مواد شیرینی، ترشی، داغ و بسیار سرد زیان دارد. خوردن مواد سرد پس از گرم و یا مواد گرم پس از سرد برای عصب دندان زیان بار است.

حنین بن اسحاق در کتاب رساله فی حفظه الاسنان و اللثه که یکی از کهن ترین کتاب های جدانویسی شده در دانش دندانپزشکی است می گوید: جهت جلوگیری از تخریب دندان ها و لثه نباید از موادی که به دندان ها می چسبد مثل خرما- انجیر و حلوا زیاد استفاده نمود. نان کلفت و سفت و میوه بلوط را نباید با دندان جوید زیرا همگی باعث جنبان شدن ریشه دندان ها و لق شدن آن ها خواهد شد. از هر چیزی که باعث کند شدن دندان باشد (مثا غوره یا ترشک) پرهیز شود و پرهیز از مصرف خوراکی هایی که به سرعت تخمیر و فاسد می شوند مثل شیر، پیاز و پنیر.

در مورد کارهایی که دندان و لثه را نیرومند می سازد این گونه ذکر شده : مسواک زدن با مسواکی که چوب آن سخت نباشد همراه با مواد درخشان کننده مانند آرد جو سوخته و کف دریا استفاده شود. در مسواک زدن زیاده روی نباید نمود که لثه را می خراشد و دندان ها را لرزان می کند. بهتر است دندان ها با پارچه زبر مالش داده شوند.

لازم به ذکر است که مسواکی که در آن زمان استفاده می شده است در واقع بخشی از ساقه گیاهی بوده که قسمت سر آن را رشته رشته کرده و با آن میان دندان ها را تمیز می نموده اند و بدیهی است چنانچه مسواک را از ساقه درختان با چوب محکم تهیه کنند در هنگام تماس با لثه باعث خراش آن خواهد شد.

ابوعلی سینا پزشک نامدار ایرانی در کتاب قانون در مبحث بهداشت دهان می گوید: کسی که بخواهد دندان های تندرست داشته باشد باید کارهای زیر را انجام دهد:

• از بسیار خوردن خوراکی و نوشیدنی که سریعا در بدن تباه می شود خودداری کند.
• خود را مجبور به بالا آوردن نکند به ویژه اگر مواد بالا آورده ترش باشد، بیشتر به دندان ها زیان می رساند.
• از مصرف زیاد جویدنی شیرین مانند حلوا و انجیر بپرهیزد.
• اجسام سخت را با دندان نشکند.
• از کند کننده های دندانی دوری کند.
• از مصرف چیزهای بسیار سرد به ویژه بعد از خوردن گرم و بسیار گرم پس از سردی دوری کند.
• با خلال دندان ها را تمیز کند اما نه به اندازه ای که گوشت میان دندان ها آسیب پذیرد و دندان ها لق شود.

نکته حائز اهمیت این است که توجه به دندان ها از همان بدو نوزادی مورد نظر طبیبیان ایرانی بوده است.

• دندان قروچه

مطلب بسیار جالبی که در مورد دندان قروچه و پارازیت های روده ای اثبات شده توسط ابوعلی سینا به این مضمون آورده شده است که اگر به هم سودن دندان ها در خواب زیاده از حد باشد دلیل صرع، تشنج و یا کرم است.

ابوبکر محمدبن زکریای زاری در کتاب الحاوی در همین مورد می گوید: دندان قروچه شبانه از ماهیچه های هر دو فک است و بیشتر در کودکان دیده شده است و هنگامی که بزرگتر شوند از بین می رود.

دندان قروچه که از عادات مضر دهانی محسوب می شود هم اکنون از نظر اتیولوژی به دلایل موضعی (اختلال در اکلوژن دندان ها)، فاکتورهای سیستمیک (اختلال سیستم گوارشی) و فاکتورهای سیکولوژیک در بیماران دیده می شود.

• بوی نامطبوع دهان
• ترمیم دندان
• جراحی
• بی حسی دندان
• و …

مرور دیدگاه های دانشمندان ایرانی و مسلمان در مباحث دندانپزشکی نشانگر رویکرد ایشان در مشاهده و معاینه دقیق و استفاده از شیوه های تجربی در پیشگیری و درمان بیماران بوده است. توجه به این مباحث از دو جنبه دارای اهمیت است. نخست بازشناسی و معرفی میراث ارزشمند دانشمندان ایرانی و مسلمانان در عرصه دندانپزشکی به جامعه علمی به خصوص دانشجویان دندانپزشکی و دوم برسی برخی پیشنهاد های ایشان از طریق آزمون های علمی است که با توجه به پتانسیل بالای این حوزه یعنی بررسی میزان تاثیر داروهای گیاهی و درمان های سنتی بر عوامل ایجاد کننده پوسیدگی دندانی و ناراحتی های بافت پریودونشیم از قبیل mutans، strep، sanguis،Canddida albicans  و … .

امید است که دانشجویان میکروبیولوژی، دندانپزشکی، پزشکی و رشته های مرتبط یافته های جدیدی را به اندوخته های علمی کشور اضافه نمایند.