اتوکلاو دندانپزشکی چیست ؟

اتوکلاو دندانپزشکی چیست ؟

استریل کردن تجهیزات دندانپزشکی باید به صورت اصولی و بر اساس نوع تجهیزات دندانپزشکی انجام شود. استریل کردن تجهیزات دندانپزشکی، به ویژه اینسترومنت های دندانپزشکی، اهمیت بسیار زیادی بر روی سلامت بیماران و پزشک دارد. برای استریل کردن تجهیزات روش های گوناگونی وجود دارد که روش استفاده از بخار به علت آسیب رسانی کمتر به وسایل، راحتی در کاربرد، قابلیت کنترل، از بین بردن قطعی آلودگی، سرعت و … بهترین روش است. البته باید توجه شود که از این دستگاه برای استریل کردن برخی از تجهیزات و نه همه آنها استفاده می‌شود. به این دلیل که میکروب زدایی بوسیله بخار فشرده ممکن است برای همه مواد، تجهیزات و ابزارآلات مناسب نباشد. اتوکلاوها از نظر درجه حرارت به دو دسته تقسیم می شوند. گروه اول درجه دمای 132 تا 134 درجه سانتی گراد و گروه دوم درجه دمای 121 تا 123 درجه سانتی گراد دارند. مطابق استانداردهای بین المللی حداقل زمان استریل در دمای 121 درجه و فشار 1.2 بار پانزده دقیقه و در دمای 134 درجه و فشار 2.1 بار سه دقیقه خواهد بود.

دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی از نظر اندازه، نحوه کنترل عملکرد و نوع ابزار قابل استریلیزاسیون در انواع مختلفی هستند. این دستگاه از نظر اندازه و گنجایش مخزن بر حسب لیتر و دسی متر مکعب تقسیم بندی می‌شود که هر کدام از آن‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند. اتوکلاو از نظر نحوه کنترل عملکرد در انواع تمام خودکار، نیمه خودکار و مدل دستی است. اتوکلاوها در سه کلاس N، S و B قرار می‌گیرند.

• کلاس N

این نوع اتوکلاو برای استریل تجهیزات جامد مناسب است و در استریل وسایل پوشش دار، کیسه و ابزار آلات صاف کاربرد دارد. اتوکلاو کلاس N بخشی از نیرو جاذبه را از بین می‌برد و بخار را از هوا به بیرون هدایت می‌کند.

• کلاس S

اتوکلاو کلاس S برای استریل کردن وسایل بدون پوشش جامد مناسب است که دارای بار متخلخل مانند مواد نساجی، گاز تک لایه و وسایل حفره دار است. فرآیند استریل در اتوکلاو به سه صورت است که هوا را در داخل پوشش به طور کامل از بین می‌برد.

• اتوکلاو کلاس B

برای استریل تمام ابزار و وسایل پوشش دار جامد و بدون پوشش مناسب است. هوای درون پوشش از اتوکلاو به وسیله پمپ و وکیوم درون پوشش و محفظه خارج می‌شود. که فشار منفی ایجاد شده در آن باعث ورود بخار می‌شود، این نوع اتوکلاو دارای پمپ وکیوم است.

• اتوکلاوهای سریع (Fast)

از این اتوکلاوها برای انجام عملیات استریلیزاسیون در اتاق عمل، کلینیک و مراکز دندانپزشکی استفاده می شود. سرعت عملیات دستگاه به وسیله کاهش زمان خشک کردن افزایش می‌یابد.

نحوه عملکرد اتوکلاو دندان پزشکی

ابتدا هوای داخل محفظه با مکش پمپ خلاء  تخلیه می شود. از آنجا که عملکرد اتوکلاو در دمای بیشتر از صد درجه است. برای تولید بخار با این دما باید فشار را افزایش داد. اگر فشار کاهش یابد، آب در دمای پایین تر و اگر فشار افزایش یابد، در دمای بالاتر می جوشد. در این صورت در زمانی که فشار روی آب در حال گرم شدن، از فشار هوای بیرون، بیشتر باشد، آب در دمای بالاتر از صد درجه بخار می‌شود. در نتیجه بخار آن نیز بیشتر از صد درجه دما دارد.

سپس بخار تولید شده وارد مخزن می شود. در واقع بخار در فشار و دمای تعیین شده و در مدت زمان مشخص میکروارگانیسم های موجود در ابزار و تجهیزاتی که باید استریل شوند را از بین می برد.

فرآیند استریل در سه زمان Preheating Time یا زمان اولیه، Sterilization Time یا زمان استریلیزاسیون و Drying Time یا زمان خشک کردن روی می دهد. این فرایند در 9 مرحله زیر انجام می شود.

• آبگیری
• پیش خلاء
• افزایش دما
• استریل
• تخلیه
• پس خلاء
• خشک شدن
• یکسان سازی
• پایان کار

اجزای اتوکلاو دندان پزشکی

اتوکلاوها با توجه به شرکت سازنده و طراح، دارای مدل های مختلفی هستند. در این مقاله به معرفی اجزایی که معمولا در یک اتوکلاو وجود دارند، می پردازیم.

• درب اتوکلاو

بعد از قرار دادن ابزار در داخل چمبر و قبل از روشن کردن اتوکلاو باید درب آن بسته باشد. این درب تا آخر فرایند استریل و خشک کن نباید باز شود. البته اصولا درب اتوکلاو دارای ابزار ایمنی است و از باز شدن آن در هنگام عملیات و یا افزایش فشار جلوگیری می کند.

• میکروسوئیچ درب

قفل شدن درب بسیار مهم است و قبل از شروع فرایند استریل، باید از بسته بودن آن اطمینان حاصل شود که این کار بر عهده میکروسوئیچ است. همچنین برای جلوگیری از باز شدن درب، در فشار بالا نیز کاربرد دارد.

• چمبر

مخزن اصلی اتوکلاو که لوازم و مواد در آن قرار می‌گیرند. حجم این مخزن در اتوکلاوهای دندانپزشکی موجود در بازار بین 15 تا 25 لیتر است. این محفظه باید تمام استیل و جنس بدنه آن ورق فولادی و رنگ آن الکترواستاتیک ضدخش باشد.

• مخزن آب اصلی

محل قرارگیری آب مقطر که برای تولید بخار بکار برده می شود.

• مخزن آب مصرف شده

بخار موجود در چمبر بعد از فرایند استریل به آب تبدیل می شود و این مخزن محل نگهداری آب ناشی از بخار است.

• رادیاتور

برای اینکه بخار به مایع تبدیل شود از میله ای فنری و مارپیچ عبور می کند که رادیاتور نام دارد.

• سوپاپ اطمینان

معمولا در پشت دستگاه تعبیه شده و برای کنترل میزان فشار موجود در محفظه کاربرد دارد. عملکرد آن بدین صورت است که اگر فشار داخل محفظه بیشتر از حد تعیین شده باشد، باز شده و به کاهش فشار کمک میکند.

• مولد بخار

در اتوکلاوهایی که بخار در خارج از چمبر آنها تولید می شود مولد بخار یا استیم میکر وظیفه تولید بخار را دارد.

• برد الکترونیکی

کنترل و پردازش روال کاری سیستم توسط این قسمت انجام می شود. این برد امکان نمایش خطا بر روی صفحه نمایش را فراهم می آورد.

• فیلتر آب

اگرچه در اتوکلاو از آب مقطر استفاده می شود، این فیلتر ناخالصی‌های موجود در آب را قبل از ورود به چمبر و مولد بخار می گیرد.

• دماسنج یا سنسور دما

برای کنترل دما سنسوری در داخل و دور چمبر قرارمی‌گیرد که دمای هر لحظه از سیکل استریلیزاسیون را نشان می دهد. بوسیله این سنسور مقدار دما به برد الکترونیکی ارسال می شود.

• فشارسنج یا سنسور فشار

برای کنترل فشار سنسوری در داخل چمبر قرارمی‌گیرد. بوسیله این سنسور مقدار فشار به برد الکترونیکی ارسال می شود.

• ترموستات ایمنی

این ترموستات برای کنترل دما بکار برده شده و اگر دما بیشتر از مقدار تعیین شده باشد، جریان برق را قطع می کند.

• پمپ وکیوم

قبل از شروع فرایند استریل جهت تخلیه هوای داخل چمبر و ایجاد فشار منفی  و در پایان در خشک کردن ابزار مخصوصا ابزارآلات حفره دار کاربرد دارد.

• فن

برای خنک کردن سیستم داخلی اتوکلاو کاربرد دارد.

• فیتینگی

برای پر و خالی کردن آب از داخل چمبر استفاده می شود.

• صفحه نمایش

جهت نمایش خروجی‌های حاصل از پردازش برد الکترونیکی مانند: فشار، دما ، انتخاب نوع سیکل ، آلارم ها و…

• هولدر

برای نگهداری لوازم و ابزار در داخل مخزن از هولدر استفاده می شود.

• سینی

لوازم و ابزار در داخل سینی چیده شده و در مخزن قرار می گیرند.

• فیلتر آنتی باکتریال

برای فیلتر کردن هوا از فیلترهای آنتی باکتریال استفاده می شود.

• شیر برقی

برای باز و بسته کردن ورودی و خروجی های آب و هوا کاربرد دارد. شیر برقی با توجه به نوع اتوکلاو و شرکت سازنده و طراحی آن در تعداد مخنتلف در اتوکلاو موجود است.

• پرینتر

قابلیت ردیابی محصولات استریل را تسهیل کرده و نمایش و چاپ گزارش از سیکل کاری را بر عهده دارد.

آبگیری اتوکلاو دندانپزشکی

پس از باز کردن درب دستگاه اتوکلاو دندان پزشکی، سینی آن را خارج کنید و درون آن آب بریزید. مقدار آب باید به اندازه‌ای باشد که تا لبۀ پلیت MAX دستگاه را پر کند. سپس سینی را درون دستگاه قرار دهید و لوازمی که نیاز به استریل شدن دارند را درون آن بگذارید و درب دستگاه را ببندید. اگر آب داخل دستگاه کافی نباشد، خطای مربوط به کم بودن آب را بر روی صفحۀ نمایشگر اتوکلاو مشاهده خواهید کرد و چراغ LED مربوطه روشن نخواهد شد. بنابراین باید مقدار آب مورد نیاز دستگاه را فراهم کنید. در این صورت چراغ LED مربوطه روشن می‌شود. بر روی نمایشگر دستگاه می‌توانید دمای درون آن و مدت زمان نگه داشتن اقلام داخل آن را مشاهده کنید. همچنین می‌توانید این تنظیمات را با توجه به الزامات وسایلی که داخل دستگاه قرار داده‌اید، تغییر دهید و تنظیم نمایید. اما توجه داشته باشید که مناسب‌ترین مدت زمان برای استریل حدود ۳۰ دقیقه می‌باشد.

پس از گذشت مدت زمانی که برای دستگاه مشخص کرده‌اید، کار استریل به پایان می‌رسد و دستگاه با استفاده از صدای بوق شما را متوجه پایان کار خود خواهد کرد. توجه داشته باشید که نباید مستقیماً درب دستگاه را باز کنید؛ بلکه نخست باید فلکۀ بخار که در بالای دستگاه وجود دارد را باز نمایید و صبر کنید تا بخار داخل دستگاه  به طور کامل از آن خارج شود.

 همچنین باید درجه فشاری که روی آن نمایش داده می‌شود به صفر برسد. پس از این که این دو اتفاق افتاد، می‌توانید

درب دستگاه را باز کنید و لوازم خود را بردارید.

موادی که نباید داخل اتوکلاو قرار گیرند

• پیش از قرار دادن سینی حاوی لوازم در داخل دستگاه، همه لوازم را با دستمال پاک کنید.
• پس از پایان استریل شدن نیز دستگاه را با یک دستمال تمیز پاک کنید.
• برای قرار دادن ابزار در داخل دستگاه، حتماً از دستکش استفاده کنید.
• پس از خشک شدن ابزار و گذشت یک مدت زمان سه ساعته، دستکش‌های خود را عوض کنید و با استفاده از کاغذ استریل (Medical Care) آنها را بسته بندی نمایید.

نکات مهم برای استفاده از اتوکلاو

• پیش از قرار دادن سینی حاوی لوازم در داخل دستگاه، همه لوازم را با دستمال پاک کنید.
• پس از پایان استریل شدن نیز دستگاه را با یک دستمال تمیز پاک کنید.
• برای قرار دادن ابزار در داخل دستگاه، حتماً از دستکش استفاده کنید.
• پس از خشک شدن ابزار و گذشت یک مدت زمان سه ساعته، دستکش‌های خود را عوض کنید و با استفاده از کاغذ استریل (Medical Care) آنها را بسته بندی نمایید.

اصول کار با دستگاه اتوکلاو

ابزاری که داخل دستگاه اتوکلاو قرار می‌دهید را با فاصله از هم بچینید تا جریان گرما بتواند آزادانه در بین آنها حرکت کند.

• دستگاه را مملو از وسایل نکنید.
• مقدار آب داخل دستگاه از اهمیت زیادی برخوردار است.
• به جز آب مقطر، از هیچ مایع دیگری برای استریل کردن وسایل استفاده نکنید.
• همیشه از بسته بودن کامل درب اتوکلاو و محکم بودن پیچ‌ها اطمینان کسب کنید.
• سالم بودن واشر لاستیکی درب را همیشه مورد بررسی قرار دهید.
• پیش از باز کردن درب دستگاه اتوکلاو دندان پزشکی، دریچه خروجی هوای گرم را باز کنید و پس از خروج جریان منظم بخار، دریچه را ببندید تا دستگاه به دمای مورد نظر برسد.
• پس از پایان کار، دستگاه را به حال خود رها نکنید و یک بار همه چیز را چک کنید.
• پس از پایان زمان مورد نظر، وقتی دما به زیر ۱۰۰ درجۀ سانتی‌گراد می‌رسد، دریچه ایمنی به آرامی باز شود.
• دریچۀ خروج هوا نباید به مدت طولانی بسته باقی بماند.
• پس از پایان کار، پیچ‌های درب را تنها در صورتی که صدای بوق دستگاه قطع شده باشد، به آرامی باز کنید.
• تا اقلام داخل دستگاه به طور کامل خشک نشده‌اند، آنها را از دستگاه خارج نکنید.
• چسب ویژۀ دستگاه اتوکلاو دندان پزشکی که به وسایل چسبانده شده است، حتماً باید به رنگ سیاه درآمده باشد.
• کاغذ مخصوص بستن درب ظروف در صورت وجود حرارت مناسب، به رنگ قهوه‌ای در می‌آید.

اصول نگهداری دستگاه اتوکلاو

• هر روز صفحه ی زیرین دستگاه اتوکلاو را از سوراخ آب گذر اتاقک جدا کنید و کاملاً تمیز نمایید.
• وسایل فرعی دستگاه مثل طبقات و سینی‌ها را با آب و صابون بشویید.
• درپوش چاهک را همواره تمیز نگه دارید.
• پیش از شروع کار با دستگاه اتوکلاو، سطح آب ژنراتور را چک کنید.
• نمایشگر ثبت دما و فشار را چک کنید.
• هر هفته، آبگذر و تمامی درزها را بررسی کنید.
• پس از هر بار فعالیت دستگاه، سوپاپ اطمینان آن را مورد بازدید قرار دهید.
• قالب ثبت کننده یا نمایشگر را به صورت ماهانه پاک کنید.
• هر ماه آب را تمیز و آن را عوض کنید.
• دست کم هر سه ماه یک بار داخل و خارج دستگاه را با پارچه ی خشک و تمیز پاک کنید.
• قسمت بیرونی آبگذر که آب اضافی از آنجا خارج می‌شود را پاکیزه نگه دارید.
• هر روز لاستیک دور درب دستگاه اتوکلاو را وارسی و در صورت نیاز آن را عوض کنید.
• هر شش ماه یک بار کار، معاینه ی توسط اُپراتور دستگاه، و بازرسی و نگهداری فنی دستگاه توسط شرکت پشتیبان را پیگیری کنید.

کنترل کیفیت

برای هر بار استفاده از دستگاه اتوکلاو دندان پزشکی ، از چسب اتوکلاو و معرف (نشان‌گر) شیمیایی استفاده کنید. برای این منظور دو نوع نشان‌گر شیمیایی وجود دارد که عبارتند از:

• نوار TST (Time, Steam & Temperature) که سه پارامتر زمان، بخار و دما را کنترل می‌کند.
• برچسب Steri-Record که امکان ثبت تاریخ استریلیزاسیون، نام اُپراتور استریل کننده و نام محیط کشت را بر روی برچسب وارد می‌کند. برای ثبت مشخصات محیط کشت، از علایم اختصاری و برای ثبت نام شخص استریل کننده، از شماره استفاده می‌شود. استفاده از این برچسب به هیچ وجه نمی‌تواند جایگزین استفاده از نوار TST شود.

توجه داشته باشید که چسب اتوکلاو هرگز برای کنترل کیفیت کاربرد ندارد و فقط نشان دهندۀ آن است که آیا بستۀ مورد نظر داخل دستگاه قرار گرفته است یا خیر. باید به طور هفتگی و بر اساس روزهای کاری استفاده از دستگاه، از نشانگر بیولوژیک شامل نوار اسپوردار یا ویال باسیلوس استئاتروفیلوس استفاده شود تا صحت کارکرد دماسنج تحت کنترل باشد. همچنین در زمان استفاده از دستگاه، فشار عملیاتی آن (حدود 5/1 بار) را کنترل کنید.